trương định là ai

By Admin 11/09/2023 0

Bách khoa toàn thư hé Wikipedia

Bình Tây Đại Nguyên Soái
Trương Định

Bạn đang xem: trương định là ai

Chân Dung Trương Định

Sinh1820
Bình Sơn, Tỉnh Quảng Ngãi, Việt Nam
Mất19 mon 8, 1864 (43–44 tuổi)
Gò Công (tỉnh Gia Định), Việt Nam
Tên khácTrương Trường Định
Phối ngẫu(Lê Thị Thưởng) Trần Thị Sinh
Con cáiTrương Quyền
Cha mẹ
  • Trương Cầm (cha)

Trương Định (Chữ Hán: 張定; 1820 – 1864) hoặc Trương Công Định hoặc Trương Trường Định, là võ quan lại triều Nguyễn, và là thủ lĩnh kháng Pháp quy trình 1859 – 1864, vô lịch sử vẻ vang nước Việt Nam.

Tóm lược đái sử[sửa | sửa mã nguồn]

Trương Định sinh bên trên buôn bản Tư Cung, phủ Bình Sơn, Tỉnh Quảng Ngãi (nay là xã Tịnh Khê, TP. Hồ Chí Minh Tỉnh Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi). Cha ông là Lãnh binh Trương Cầm, từng là Hữu thủy Vệ uý ở Gia Định bên dưới thời vua Thiệu Trị.

Năm 1844, Trương Định theo đòi thân phụ vô Nam. Sau Khi thân phụ mất mặt, ông đồn trú ngay lập tức điểm thân phụ đóng góp quân. Sau cơ, ông kết duyên với bà Lê Thị Thưởng, vốn liếng là đàn bà của một hào phú ở thị trấn Tân Hòa, tỉnh Gia Định (Gò Công Đông,Tiền Giang ngày nay).

Năm 1850, tận hưởng ứng quyết sách khẩn lãng phí của tướng mạo Nguyễn Tri Phương, Trương Định xuất chi phí đi ra tuyển mộ dân túng thiếu lập trạm gác điền ở Gia Thuận (Gò Công), vì vậy, ông được mái ấm Nguyễn bửa thực hiện Quản cơ,[1] hàm chánh lục phẩm.

Trở trở thành thủ lĩnh kháng Pháp[sửa | sửa mã nguồn]

Mộ và đền rồng thờ Trương Định ở thị xã Gò Công

Năm 1861, Pháp tiến công Gia Định phiên loại nhất , Trương Định đem quân phối phù hợp với binh của tướng mạo Nguyễn Tri Phương chống lưu giữ chiến tuyến Chí Hòa. Khi Đại trạm gác Chí Hòa thất thủ, ông lùi về Gò Công, nằm trong Lưu Tiến Thiện, Lê Quang Quyền chiêu binh ứng nghĩa, trấn lưu giữ vùng Gia Định-Định Tường.

Ở phía trên, Trương Định tổ chức triển khai lại lực lượng, lên kế hoạch tác chiến trong số vùng Gò Công, Tân An, Mỹ Tho, Chợ Lớn, Thành Phố Sài Gòn, Đồng Tháp Mười và kéo dãn dài đến tới biên cương Campuchia.

Kể về ông ở quy trình này, sử mái ấm Nguyễn chép:

Trương Định nối tiếp võ nghệ, kiêu dũng, mưu kế lược. Tự Đức năm loại 14 (1861), trở thành Gia Định hữu sự, [a] Định tận hưởng ứng việc nghĩa, tuyển mộ thú dõng được rộng lớn 6.000 người, lại kiêm cai quản những đầu mục thân thuộc hào mộ việc nghĩa, dồn lập 18 cơ quân, luôn luôn kháng tấn công người Pháp, chiếm được súng ống vũ khí và đúc chế tăng nhằm người sử dụng, được bạt bửa thực hiện Quản cơ lĩnh Phó Lãnh binh Gia Định.[2]

Ngày 5 mon 6 năm 1862, triều đình Huế thỏa thuận hòa ước với Pháp. Cũng theo đòi sử mái ấm Nguyễn thì:

Tháng 7 năm 1862...kể từ Khi đang được toan hòa ước rồi, Ngài [Tự Đức] truyền dụ Nam Kỳ nghỉ ngơi binh và đòi hỏi Trương Định đi ra Phú Yên. Khi ấy trong số tỉnh Gia Định, Định Tường, Biên Hòa những người dân ứng nghĩa rủ nhau liên kết, tôn Trương Định thực hiện Đại đầu mục, van lơn đã tạo ra tấn công, Đình thần nghị rằng: "bây giờ việc Bắc Kỳ đương khẩn, nhưng mà Nam Kỳ chưa xuất hiện thời cơ gì, van lơn phó Phan Thanh Giản hiểu dụ". Nhưng Trương Định đang được lâu nhưng mà ko Chịu về cung chức, bị miễn nhiệm hàm.[3]

Trên thực tiễn, ông đang được kể từ chối thư dụ sản phẩm của tướng mạo Pháp là Bonard, mặc kệ chiếu vua đi ra mệnh lệnh bến bãi binh bởi Phan Thanh Giản truyền vô và rút quân về Gò Công, xưng là Trung thiên tướng mạo quân,[4] và được quần chúng. # tôn là Bình Tây Đại Nguyên soái, lấy điểm này thực hiện phiên bản doanh, xây đắp những địa thế căn cứ địa kháng chiến.

Ngày 16 mon 12 năm 1862, Trương Định đang được đi ra mệnh lệnh tiến công những địa điểm của quân Pháp ở cả tía tỉnh miền Đông Nam Sở, đẩy Pháp vô tình thế lúng túng, thụ động. Tháng hai năm 1863, nhờ sở hữu viện binh hỗ trợ, Pháp phản công bên trên Biên Hòa, Chợ Lớn, vây hãm Gò Công. Ngày 26 mon hai năm 1863, Pháp xâm lăng trở thành trì, ông bay ngoài vòng vây và kéo quân về Biên Hòa.

Tháng 9 năm 1863, tướng mạo Lagrandière sang trọng thay cho Bonard, hé cuộc càn quét tước loại nhì, bắt được bà xã con cái và một số trong những tùy tùng của Trương Định.

Qua đời[sửa | sửa mã nguồn]

Ngày 19 mon 8 năm 1864, Huỳnh Công Tấn phản bội dẫn đàng mang đến quân Pháp bất thần vây hãm tập kích. Bản doanh Đám lá tối trời [b] thất thủ, Trương Định bị trọng thương (gãy xương sống).[5]

Về chết choc của ông, những mối cung cấp ko thống nhất về sự việc ông sở hữu tử tiết hay là không. Hầu không còn những mối cung cấp nhận định rằng ông đang được tử tiết nhằm ngoài rớt vào tay giặc.[6][7][8][9] Mặt không giống, theo đòi Việt sử Tân Biên của Phạm Văn Sơn, "ông và 28 người tùy nằm trong bị phun chết".[10] Khi ấy, ông 44 tuổi tác.

Hay tin cẩn Trương Định tử tiết, vua Tự Đức sai truy tặng ông phẩm hàm, và năm 1871 lại mang đến lập đền rồng thờ ông bên trên Tư Cung (Quảng Nghĩa). Con ông là Trương Quyền đang được rút lên vùng Châu Đốc nối tiếp kháng Pháp tăng 6 năm nữa.

Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đã từng 12 bài bác thơ và một bài bác văn tế điếu ông. Trích reviews một bài:

Xem thêm: ai là người xây thành cổ loa

Bàn thờ Trương Định ở phía bên trong đền
Trong Nam, thương hiệu bọn họ phất như cồn
Mấy trận Gò Công nức giờ đồng hồ đồn
Đấu đạn hỡi rêm tàu bạch quỷ
Hơi gươm tăng rạng vẻ Hoàng Môn
Ngọn cờ ứng nghĩa trời ko bẻ
Quả ấn Bình Tây khu đất bộp chộp chôn
Nỡ khiến cho hero rơi giọt luỵ
Lâm dâm tía chữ điếu vong hồn.

Từ cơ đến giờ, nhiều thương hiệu đàng bên trên những TP. Hồ Chí Minh và thương hiệu ngôi trường học tập ở nước Việt Nam được có tên ông.

Tuyên tía nổi tiếng[sửa | sửa mã nguồn]

Tuyên tía của Trương Định vô thư vấn đáp thư dụ sản phẩm của tướng mạo Pháp Bonard vô thời điểm cuối năm 1862:

“ Triều đình Huế ko coi nhận tất cả chúng ta, tuy nhiên tất cả chúng ta cứ bảo đảm an toàn Tổ quốc tất cả chúng ta. ”

Ông vấn đáp Phan Thanh Giản về sự việc bến bãi binh kháng Pháp: “Triều đình nghị hòa thì cứ nghị hòa còn việc của Định thì Định cứ thực hiện. Định thà đắc tội với Triều đình chứ không hề nỡ ngồi coi giang san này đắm chìm...”

Tuyên tía của Trương Định gửi những quan lại ở Vĩnh Long, nhằm tỏ ý ly khai với Nam triều (vì sau hòa ước Nhâm Tuất, vua Tự Đức đi ra mệnh lệnh ông nên bến bãi binh) vô mon hai năm 1863:

“ Muốn quay về nó như xưa, dân bọn chúng tía tỉnh đòi hỏi Shop chúng tôi hàng đầu khởi nghĩa, Shop chúng tôi ko thể làm cái gi được không giống. Chúng tôi sẵn sàng đại chiến vô phía Đông giống như phía Tây, Shop chúng tôi kháng đối và đại chiến. Chúng tôi tiếp tục tấn công trượt bọn giặc cướp... ”
“ Chúng tớ thề thốt tiếp tục tấn công mãi và tấn công không ngừng nghỉ, Khi tớ thiếu thốn toàn bộ tiếp tục bẻ nhánh cây thực hiện cờ, lấy can gộc thực hiện võ khí mang đến binh lính ta... ”

Hịch của Trương Định (tháng 8 năm 1864):

“ Lòng dân đang được mong muốn tớ lên thực hiện nguyên vẹn nhung tía tỉnh, tớ coi vô lòng dân thương cảm ko nhạt lạt của người xem so với tớ. Thế là kết thúc bất miễn thứ giặc cướp. ”

Mấy đoạn trích bên trên, được ghi quý phái bên trên đền rồng thờ Trương Định, ở ngay lập tức trung tâm thị xã Gò Công.

Nhận xét[sửa | sửa mã nguồn]

Tượng đài Trương Định ở trung tâm thị xã Gò Công
  • Trung úy Léopold Pallu (1828 – 1891), sĩ quan lại tùy viên Tổng hành dinh thự của Phó đề đốc Charner, và là kẻ lãnh đạo team thủy quân lục chiến tấn công vô Đại trạm gác Chí Hòa, trở thành Định Tường (Mỹ Tho), viết:
Lúc bấy giờ (tháng 6 năm 1861) sở hữu một người An Nam cực kỳ kiên quyết và hào hùng thương hiệu là Trương Định[c] cho thấy tiếp tục dấy loàn khởi nghĩa vô toàn xứ...Là 1 trong những số những người dân nhiều nghị lực nhất, anh tớ gạt gẫm là đang được bị tiêu diệt vô trận Gò Công, tuy nhiên sau này lại xuất hiện tại và đại chiến vô không còn mùa mưa...Mãi về trong tương lai, Khi tớ đã sở hữu Biên Hòa, thương hiệu Trương Định vẫy vùng tàn phá huỷ không còn nhì vùng tứ giác của tớ...[11]
  • Trong sách Sài Gòn xưa – đè tượng 300 năm trong phòng văn Sơn Nam sở hữu đoạn:
Yêu nước đượm đà, khí khái trước nghĩa rộng lớn, đứng số 1 vô trào lưu kháng Pháp ở Nam Kỳ vẫn chính là Trương Định. Mang ơn vua, lưu giữ khu đất mang đến vua (Gò Công là điểm vạc tích của Phạm Đăng Hưng và đàn bà là bà Từ Dũ), tuy nhiên kháng mệnh lệnh Khi hạn chế khu đất mang đến Pháp. Trương Định và dân trạm gác điền tận dụng địa hình rừng ngập đậm Gò Công nhằm khởi nghĩa, đậy điệm đập, xây lũy. Giặc nên vất vả, tổ chức triển khai nội ứng mới mẻ thịt được ông, qua không ít cuộc hành binh cấp cho tướng mạo, sắp xếp súng rộng lớn bên trên thuyền nhỏ, nhằm dịch chuyển điểm nước cạn hết. Địch nên đem xác ông phơi bầy trước chợ nhằm thực hiện hội chứng cớ...và chôn ông thân thuộc chợ, nếu như chôn điểm hẻo lánh, e nghĩa binh lập đàn tế cờ, phục thù địch mang đến công ty tướng mạo. Cụ Đồ Chiểu đang được đem toàn bộ tận tâm ghi chép bài bác văn tế ông và 10 bài bác liên trả.[12]

Gia quyến[sửa | sửa mã nguồn]

Người bà xã chính[sửa | sửa mã nguồn]

Lê Thị Thưởng (? – ?) là đàn bà một hào phú ở thị trấn Tân Hòa (Gò Công). Bà và Trương Định kết duyên năm này ko rõ ràng, tuy nhiên theo đòi sử sách thì ...vô năm 1854, nhờ việc trợ hùn của mái ấm gia đình mặt mũi bà xã, Trương Định xuất tiền bạc, tuyển mộ dân túng thiếu lập trạm gác điền Gia Thuận (Gò Công).[13]

Sau Khi ck và con cái mất mặt vì như thế việc nước, chép chuyện của bà như sau:

(Trương Định) sau vì như thế thất lợi nhưng mà mất mặt, con cái ông là (Trương) Tuệ cũng bị tiêu diệt vì như thế việc quân, bà xã (Trương) Định là Lê Thị Thưởng vì như thế ko điểm nương tựa nên về quê quán (Quảng Ngãi, quê chồng) thực hiện ăn. Năm (Tự Đức) loại 27 (1874), quan lại tỉnh Tỉnh Quảng Ngãi tâu rằng, (Trương) Định là người dân có nghĩa khí rất rất đáng tuyên dương mà bấy giờ bà xã của (Trương) Định lại là kẻ túng thiếu đau đớn, rất rất đáng thương. Vậy, van lơn thêm vào xuyên suốt đời mang đến (vợ Trương Định) hàng tháng đôi mươi quan lại và 2 phương gạo...
Năm (Tự Đức) loại 34 (tức năm 1881), lại cấp cho tăng cho tất cả những người bà xã (của Trương Định) hàng tháng 10 quan lại, mặt khác, sai xã ấy nên thỉnh phảng phất cho tới thăm hỏi. Khi bà mất mặt, (vua ban) mang đến 100 quan lại chi phí (để mai táng).[14]

Người bà xã thứ[sửa | sửa mã nguồn]

Trần Thị Sanh (1820 – 1882) là em bọn họ (con cô) thái hậu Từ Dụ, u vua Tự Đức. Bà Trần Thị Sanh là con cái loại sáu của ông Trần Văn Đồ và bà Phạm Thị Phụng. Bà Phụng là em gái ông Phạm Đăng Hưng, thân phụ của bà Phạm Thị Hằng, tức thái hậu Từ Dụ. Trước Khi về thực hiện bà xã loại Trương Định, bà từng sở hữu một đời ck là ông Dương Tấn Bổn và một cô đàn bà thương hiệu Dương Thị Hương. Bà Hương trong tương lai gả mang đến ông Huỳnh Đình Ngươn, thân phụ của chí sĩ Huỳnh Đình Điển. Ông Bổn mất mặt sớm[15], nghĩa tình bà xã ck đứt đoạn, bà Sanh cố chí lo phiền chuyện thực hiện ăn và trở nên một trong mỗi người phong phú ở xứ Gò Công.

Giàu sở hữu, bà Sanh người sử dụng chi phí mua sắm lúa gạo, nhờ Trương Định đem cứu giúp tế dân, và còn trả chi phí mang đến ông Định quy tụ dân cút khai khẩn khu đất đai. Sau Khi ck bị tiêu diệt được hai năm, bà về thực hiện hầu thiếp mang đến Trương Định[15], nên dân gian ngoan mới mẻ gọi là bà Hầu.

Gò Công sở hữu tư tổng nhiều,
Mà riêng rẽ sở hữu một bà Hầu nhiều lớn.[16]

Khi Trương Định phất cờ tấn công Pháp, bà Sanh (khi này đang trở thành bà xã loại Trương Định) lo phiền việc rèn vũ trang, tích trữ thực phẩm mang đến nghĩa binh. Khi ck mất mặt, bà đem xác ông về chôn bên trên Gò Công.

Năm 1864, sau thời điểm Trương Định tử tiết, bà Sanh vô miếu quy nó, phó quyền coi nom gia tài mang đến con cái riêng rẽ Dương Thị Hương và con cái rể là Tri thị trấn Trường Bình.

Vị trí lăng mộ[sửa | sửa mã nguồn]

Mộ Trương Định lúc đầu (1864) được tạo bởi hồ nước dù dước và bên trên bia đá sở hữu xung khắc bao nhiêu chữ: Đại Nam - An Hà lãnh binh kiêm Bình Tây Đại tướng mạo quân Trương công húy Định chi mộ. Nhà nạm quyền Pháp bắt đục vứt sản phẩm chữ Bình Tây Đại tướng mạo quân và trị bà Sanh 10.000 quan lại chi phí vì như thế tội lập bia trái ngược luật lệ.

Năm 1874, bà Sanh thực hiện đơn van lơn tu sửa mộ mang đến ck. Lần này mộ Trương Định được xây bằng đá tạc hoa cương, sở hữu 3 bức hoành phi và 6 trụ đá ghi lại thân thuộc thế và sự nghiệp của ông. Một đợt nữa, những hoành phi và trụ đá bị Pháp đi ra mệnh lệnh đục vứt...[17]

Nhà phân tích Huỳnh Minh mang đến biết: "Trải nhiều năm Pháp nằm trong, mộ Trương Định trở nên lãng phí phế truất. Sau sở hữu bà Huỳnh Thị Điệu, hay còn gọi là bà Phủ Hải[d] mang đến sửa chữa thay thế lại. Năm 1956, được sửa sang trọng phiên nữa"...[18]

Xem thêm: tinna tình là ai

Từ năm 1972 cho tới năm 1973 xây tăng đền rồng thờ. Lăng mộ và đền rồng thờ Trương Định đã và đang được Sở Văn hóa - tin tức nước Việt Nam thừa nhận là Di tích lịch sử-văn hóa quốc gia ngày 6 mon 12 năm 1989.

Lễ hội tưởng vọng ông ra mắt bên trên phía trên những ngày 19 và đôi mươi mon 8 dương lịch thường niên.

Trương Định cũng rất được hậu thế tôn vinh bên trên di tích lịch sử thánh địa bọn họ Trương nước Việt Nam nằm trong thị xã Thiên Tôn, thị trấn Hoa Lư, Tỉnh Ninh Bình. Đền Trương là điểm thờ những người dân bọn họ Trương đang được khuất bên trên bàn thờ cúng xã hội,[19] vô hậu cung sở hữu tượng thờ Ngọc Hoàng Thượng đế (Trương Hữu Nhân) và 14 danh nhân bọn họ Trương tiêu biểu vượt trội tức thời phong loài kiến ở 3 miền nước Việt Nam gồm: Ban văn thờ Thái phó Trương Hán Siêu, Trạng nguyên vẹn Trương Hanh, Trạng nguyên vẹn Trương Xán, Thượng thư Trương Công Giai, Thái sư Trương Đăng Quế, Đông những học tập sĩ Trương Quốc Dụng, Thượng thư Trương Công Hy. Ban võ thờ Tướng Trương Hống, Tướng Trương Hát, Tướng Trương Nữu, Tăng lục võ sư Trương Ma Ni, Tướng Trương Chiến, Đại tướng mạo quân Trương Minh Giảng và Anh hùng Trương Công Định.

Ghi chú[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Ở phía trên chỉ trận Đại trạm gác Chí Hòa xẩy ra vô mon hai năm 1861.
  2. ^ Vị trí kể từ Gò Công cút về phía ao Trường Đua, theo đòi đàng ấp Long Hưng cho tới trượt tía ấp Giá Trên nằm trong xã Kiểng Phước; kể từ phía trên sở hữu bảng chỉ dẫn cút tăng 8,5 km nữa nhằm cho tới đền rồng thờ Trương Định (Gia Thuận). điểm này, Khi xưa là điểm "Đám lá tối trời".
  3. ^ Trương Định (ghi chú của Hoang Phong, người dịch sách).
  4. ^ Bà Điệu là đàn bà út ít của bà Dương Thị Hương, đàn bà riêng rẽ của bà Trần Thị Sanh, và ông Huỳnh Đình Ngươn. Bà Điệu lấy ck là Đốc Phủ sứ là Nguyễn Văn Hải, nên gọi là bà Phủ Hải.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn chống Thế (1992), tr. 920
  2. ^ Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện, tr. 877
  3. ^ Theo Quốc triều chánh biên toát yếu, tr. 401.
  4. ^ Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện, tr. 878
  5. ^ Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn chống Thế (1992), tr. 921
  6. ^ Mark W. McLeod (1991). The Vietnamese Response lớn French Intervention, 1862-1874. Greenwood Publishing Group. tr. 65. Wounded and facing capture, he took his own life.
  7. ^ William Appleman Williams, Lloyd C. Gardner chỉnh sửa (1989). America in Vietnam: A Documentary History. Norton. tr. 16.
  8. ^ 130 năm coi lại cuộc sống & sự nghiệp Trương Định: kỷ yếu ớt hội thảo chiến lược khoa học. Sở văn hóa truyền thống vấn đề Tiền Giang. 1995. tr. 11.
  9. ^ Nguyễn Khắc Viện (1978). The long resistance: 1858-1975. Nhà xuất phiên bản Ngoại ngữ. tr. 14.
  10. ^ Phạm Văn Sơn, Việt sử tân biên (quyển 5, luyện thượng, tr. 195), trích: "Một bộ-hạ là Huỳnh-công-Tấn đã từng phản qua loa đầu sản phẩm Pháp, rồi dẫn Liên quân cho tới vây bắt. Ông và 28 người tùy nằm trong bị phun bị tiêu diệt."
  11. ^ Theo Léopold Pallu, Histoire de L’Expédition de Cochinchine en 1861 (Lịch sử cuộc viễn chinh Nam Kỳ 1861), bởi mái ấm xuất phiên bản Hachette in bên trên Pháp năm 1864. Bản dịch của Hoang Phong. Nhà xuất phiên bản Phương Đông, 2008, tr. 252.
  12. ^ Sơn Nam, Sài Gòn xưa - đè tượng 300 năm, Nhà xuất phiên bản. Trẻ, 2008, tr. 162.
  13. ^ Nhiều người biên soạn, Hỏi đáp lịch sử vẻ vang Việt Nam, Nhà xuất phiên bản. Trẻ, 2007, tr. 88-89.
  14. ^ Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện, tr. 878.
  15. ^ a b Trần Anh Tài, Chút kỉ niệm xưa, báo Khoa học tập Phổ thông.
  16. ^ Nguyễn Liên Phong, Nam Kỳ phong tục nhơn vật biểu diễn ca.
  17. ^ Theo Cao Văn Sáu, Vợ Trương Định, một liệt phái đẹp tư phiên vươn cao vô số phận, sách Nam Sở xưa và ni, Nhà xuất phiên bản TP.HCM, 2005, tr.173 - 176.
  18. ^ Huỳnh Minh, Gò Công xưa, Nhà xuất phiên bản Thanh Niên, 2001, tr. 77.
  19. ^ “XÂY DỰNG NHÀ THỜ HỌ TRƯƠNG VIỆT NAM LÀ ĐỂ LẠI MỘT CÔNG TRÌNH TÂM LINH MUÔN ĐỜI CHO CON CHÁU MAI SAU”. Bản gốc tàng trữ ngày 13 tháng bốn năm 2016. Truy cập ngày 7 mon 11 năm 2019.

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  • Đại Nam chủ yếu biên liệt truyện, truyện "Trương Định", Nhà xuất phiên bản Văn học tập, 2004.
  • Nguyễn Q. Thắng và Nguyễn chống Thế biên soạn, Từ điển hero lịch sử vẻ vang Việt Nam, NXB Khoa học tập xã hội, 1992.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]